Gedachten uitpluizen

Onze hersenen zijn fascinerend. We kunnen dingen bedenken die (nog) niet bestaan. Soms heb je zomaar een geniale ingeving. Vaker echter, produceren onze hersenen onzin. Losse flodders, automatische gedachten. Zaak dus om niet alles wat in ons opkomt serieus te nemen. Omdat je het denkt betekent immers niet dat het ‘waar’ is. In onderstaande video van de Vereniging voor Cognitieve Gedragstherapie wordt uitleg gegeven over gedachten.

Gedachten-Uitpluizen

Blog door Carolien Wijnker

Klaagverslaafd

Klagen op zich is een gezonde uiting van ongenoegen en vaak schept het een band als je bij iemand je ei kwijt kunt. Maar als het een gewoonte wordt…

“Tja ach,” zegt de boekhoudster tijdens de koffiepauze, “het is ook altijd hetzelfde.” Ze steekt een sigaret op. De kersverse collega kijkt haar ondertussen afwachtend aan. De andere collega’s reageren niet. Die weten allang dat er nu klagerige monoloog komt, over iets onbenulligs dat ze al eerder hebben moeten aanhoren. Haar ‘totaal ongeschikte accountmanager waar zij de dupe van is’ komt weer ‘s aan bod. Om betrokkenheid bij haar toehoorder te scheppen, bezigt ze in elke zin heftigheden als ‘altijd ik’, ‘vreselijk’, ‘totaal stijlloos’. Slechts beleefd meeknikkend realiseert de nieuweling zich dat dit verlammende ritueel zich dagelijks zal herhalen totdat hij onbeleefd genoeg durft te zijn haar te negeren. Of totdat zij een nieuw slachtoffer ontmoet. Terwijl hij dit bedenkt, ratelt de monotone stem rustig door. Andere collega’s zijn allang weer aan het werk.

Een indirecte roep om aandacht
De ‘chronische klager’ klaagt uit gewoonte. Het is een normale en dagelijkse manier van communiceren geworden, waarin vooral de beperkingen en fouten van anderen, de maatschappij of zichzelf ritueel worden bezongen. Het doel is niet een oplossing vinden voor de bron van het geklaag, maar indirect aandacht krijgen voor het ‘onrecht’ wat de klager is aangedaan. Een notoire ex-klager: “De meeste adviezen van toehoorders sloeg ik keer op keer in de wind en om mijn verhaal te blijven doen zocht ik steeds weer frisse slachtoffers. Het ging me echt om aandacht.” Veel klagers zijn sociale dieren en weten hoe ze in korte tijd een persoonlijke band kunnen creëren. Bij nader inzien is die band erg oppervlakkig en zal het geen lang leven beschoren zijn. Omdat chronisch klagen een onbewust en automatisch proces is hebben deze klagers vaak niet door wat het verlammende effect van hun monoloog op toehoorders is. Energiezuigers worden ze ook genoemd. Als toehoorders hen vermijden of veroordelend toespreken is de kans groot dat de toehoorders zelf het subject van de volgende klaagzang worden. Deze ongelukkige verslaving naar aandacht creëert een vicieuze cirkel waarin echte problemen onopgelost blijven en alleen klagen nog wat ontsnapping lijkt te bieden uit de ellende.

Klaag en de zegeningen des levens zullen aan u voorbij gaan
Is klagen dan echt all bad. Natuurlijk niet. Af en toe de frustratie van je af klagen voordat je weer doorgaat tot de orde van de dag is heel gezond. Dat is iets anders.
Het grote probleem van de klaagjunk zit hem erin dat zijn klagen automatisch en onbewust is. Hij is zich niet bewust dat het hem eigenlijk niet om de inhoud van zijn klacht te doen is, maar dat hij op een niet-rechtstreekse manier aan de toehoorder vraagt om aandacht voor hem te hebben. Net zoals een niet-klager een ander op de man af vraagt om samen iets leuks te doen, zo begint de klager een meelijwekkend verhaal. Klagen is een gebrekkige en onbewuste poging om intimiteit en diepgang met anderen te creëren. Een poging die natuurlijk averechts werkt. Want mensen die betere dingen te doen hebben dan luisteren naar een monoloog zullen steeds vaker met een boogje om je heen lopen. Erg goed dus om iets aan het geklaag te doen.

Meestal is dit pijnlijke inzicht alleen al genoeg. Een ex-klaagverslaafde over haar omslagpunt: “Mijn vriend, die helemaal doldwaas werd van mijn geklaag, vroeg me een keer totaal wanhopig: ‘Wat zou je met al die extra vrije tijd doen als je niet meer zou klagen? Wie ben je dan?’ Ik viel helemaal stil, kon hem gewoon geen antwoord geven. Zijn vraag liet me niet meer los en ik begon langzaam weer na te denken over oude wensen en dromen. Uiteindelijk heb ik een stappenplan gemaakt om weer verantwoordelijkheid over mijn leven te nemen en die dromen ook echt te realiseren. Nu heb ik geen tijd meer om te klagen.”

Stoppen met klagen
Hoewel zo’n realisatie als hierboven genoeg zou kunnen zijn om chronisch geklaag te beperken, is er in de praktijk meestal meer nodig. Want hoe breek je met zo’n diep ingesleten verslavende gewoonte? Het antwoord is waarschijnlijk makkelijker dan de uitvoering: door heel bewust niet meer te klagen en er nieuwe gewoontes voor in de plaats te zetten. Een soort afkickprogramma dus. Het komt er in het kort op neer dat je je aan een streng klaagdieet houdt en in de tussentijd aan een stappenplan werkt om weer constructief met je klachten om te gaan en op een andere manier aansluiting met anderen te zoeken. Je belangrijkste klachten herformuleer je tot wensen zodat het aantrekkelijk en makkelijker wordt er iets aan te doen. En omdat je niet meer mag klagen wordt je gedwongen op meer directe manier aandacht te vragen en te communiceren met de mensen om je heen.

Misschien realiseer jij je na lezen van dit artikel ook dat het tijd wordt om oude dromen te realiseren en meer bevredigende relaties met de mensen om je heen te onderhouden. In dat geval is onderstaand klaagdieet misschien wat voor je.
Of heb je nog iets beters te doen?

Het klaagdieet: klaagvrij in 5 stappen:

1. Beloof jezelf dat je in ieder geval tien dagen niet meer zult klagen.

2. Op momenten dat je klaagdrang echt groot is schrijf je dat op in een klaagboekje. Schrijf daarin kort je klacht op en ga vervolgens zonder er te lang stil bij te staan door tot de orde van de dag.

3. Op de laatste dag probeer je zicht op de bron van je geklaag te krijgen. Maak een klachten-topvijf van je belangrijkste klachten en geef een cijfer voor je motivatie er iets aan te doen.

4. Herformuleer die klachten waar je wat aan wilt doen in concrete en haalbare wensen. (In plaats van: ‘ik vind mezelf te dik’, zeg je: ‘ik wil graag een gewicht hebben van 65 kilo of minder’.) Beantwoord bij elke wens ook de volgende vragen: op welke manieren kun je dit doel behalen? Welke daarvan is het meest efficiënt? Wat is een reële tijdschatting?

5. Doe het!

Blog door Marcelino Lopez

De psychologie van veranderen

Hoe kan het dat destructieve en niet-functionele gewoonten vaak zo verbazingwekkend lastig te veranderen zijn? Zelfs als je maar al te goed beseft dat drinken meer kapot maakt dan je lief is, dat de schurende ademhaling rechtstreeks met de sigaret te maken heeft en het vermijden van spoken of eeuwige piekeren je echt niet verder helpt. Veel mensen weten heus wat er ‘mis’ is, maar toch is dat inzicht zelden genoeg om te veranderen.

Dat verandering moeilijk is heeft een heel duidelijke reden: ons brein is gebouwd om het te weerstaan.

Onze hersenen zijn gemaakt om gedrag te automatiseren in de hersenstam zodat we er verder niet over na hoeven te denken. Dat vergroot de overlevingskans. De diepere, dierlijke hersengebieden, die we delen met reptielen en zoogdieren, zijn veel bepalender voor ons gedrag dan de jongere, meer aan de oppervlakte gelegen hersengebieden (frontaalschors). Het idee dat ons gezonde verstand het voor het zeggen heeft is een misverstand. Pas als de ‘dierlijke hersengebieden’ noodzaak voelen om te veranderen – bijvoorbeeld door een levensbedreigende situatie of sterk lijden – zijn we geneigd daadwerkelijk te veranderen. Omdat dat – gelukkig – maar weinig gebeurt, moeten we onze hersenen een handje helpen als we destructieve gewoonten willen aanpakken.

Er zijn dan een aantal slimme trucs van de hersenen die we moeten doorzien. Onze hersenen zijn namelijk geneigd om (1.) lijdensdruk te verlagen zodat we geen noodzaak voelen om te veranderen en (2.) ons te laten geloven dat wij toch niks kunnen of hoeven te doen om te veranderen. Het eerste heeft te maken met cognitieve dissonantie en de tweede met de atrributiefout. En daarnaast (3.) hebben onze gewoonten en klachten soms een belonende functie in sociaal verband.

1. Zelfs als we maar al te goed weten dat ons gedrag ons op de lange termijn beschadigt (zoals roken), dan zullen we om die spanning te verlagen toch zo lang mogelijk proberen vol te houden dat de ‘schade’ wel mee zal vallen (‘Mijn stokoude opa rookte ook’) of menen dat de voordelen uiteindelijk zwaarder wegen dan de nadelen (‘Wat is het leven waard als je niet geniet?’). Ook kul-argumenten gaan tellen (‘Rokers zijn leukere mensen’). Als we op een gegeven wel besluiten te veranderen dan worden we nog steeds tegengehouden doordat we de doelen vaag houden, uitstellen (‘Na mijn 30ste stop ik echt’) of naar beneden stellen (‘Ik rook alleen nog als ik me klote voel’).

2. De tweede truc heeft te maken met het beschermen van ons zelfbeeld. Mensen neigen er over het algemeen toe om succes aan zichzelf toe te schrijven en mislukkingen aan de buitenwereld. Ons zelfbeeld komt op die manier niet in gevaar, en dat beschermt ons tegen depressie en negatieve, pijnlijke gedachten. Deze truc zorgt er echter voor dat wij ‘ontspannen’ omdat we toch niks aan de ‘mislukkingen’ kunnen doen. Het ligt aan je partner, de economische crisis, het feit dat je met ADHD bent gediagnosticeerd of je vader ook altijd vreemdging. Het is niet echt jouw verantwoordelijkheid, denk je.

3. Het hebben van klachten of slechte gewoonten heeft, naast de voor de hand liggende voordelen, vaak ook andere minder opzichtige fijne kanten. Soms krijgen we daardoor extra aandacht of privileges en worden we van vervelende taken en verplichtingen ontheven. ‘Ah, wat sneu dat je zo belabberd voelt, ik kook vanavond wel.’Dat noemen we ziektewinst. Dat kan maken dat we stiekem niet zogemotiveerd zijn om de klachten echt aan te pakken. Vaak is ook de identificatie met een groep of scene – en het daarbij willen horen – een reden waarom we dingen doen die we van nature niet eens zouden willen doen. Veel rokers zijn zo begonnen. Dit ‘groepslidmaatschap’ maakt verandering ook lastiger.

Om te veranderen moet de kracht van deze trucs en excuses tijdelijk worden geannuleerd. En dat betekent het verwelkomen van een periode van leren, twijfelen, ploeteren en doorzetten. Alleen positief denken of boeken over the Secret lezen zullen niks voor je doen.

Wil je het toch een kans geven? Onderstaand dossier bespreekt de ingrediënten voor een succesvol veranderingsplan. Inzicht, actie en doorzetten.

Inleiding: de lijnen tussen gedachten, gevoel en gedrag
1. Blinde vlekken doorzien en het opsporen van denkfouten
2. Anders doen zorgt voor anders voelen en denken
3. Nieuwe gewoonten creëren kost tijd

Blog door Marcelino Lopez